آیا شانسی برای تبدیل تهدید مهاجرت به فرصت داریم؟
علی حسینی، مدیرعامل کانکت، می‌گوید مهاجرت گسترده نیروهای متخصص شاید به رشد ایران کمکی نکند، اما قطع ارتباط با آنها تبعات بیشتری دارد. پلتفرم کانکت با داشتن چهارده هزار کاربر فعال، رشته‌ای برای حفظ این ارتباط است؛ ایرانیانی که از کشور رفته‌اند، اما برای حفظ احساس تعلق خاطر و اثرگذاری، با شرکت‌های ایرانی و دانشگاه‌های کشور همکاری می‌کنند و نه فقط دانش و فناوری، بلکه فرهنگ سازمانی و شاخص‌های ارزش‌های پیشنهادی شرکت‌های بزرگ دنیا را به ایران انتقال می‌دهند.
به گفته او، وضعیت بازار کار ایران دقیقاً برخلاف کشورهای عربی است. ایران استخری از استعداد است، اما سرمایه کافی برای نگهداشت آنها را ندارد. حسینی همچنین با بیان اینکه کشوری مانند قطر بهترین دانشگاه‌های دنیا مانند کارنگی‌ملون را در کشورش مستقر می‌کند، اما فقط ۳۰ درصد از آنها فارغ‌التحصیل می‌شوند تصریح کرد که دوره‌های آکادمیک ایران با نیازهای بازار کار سنخیتی ندارد و کانکت در تلاش است این شکاف را پر کند.
کانکت چگونه چهارده هزار متخصص ایرانی را گرد هم آورده است؟
نگهداری نیروهای متخصص چالش بزرگی برای شرکت‌های حوزه‌های گوناگون ازجملهTech و FMEA است. ۱۸۰ نفر را که مشکل سربازی داشتند به واحدهای تحقیق‌وتوسعه شرکت‌های بزرگ حوزه‌هایی مانند نانو و فناوری دارو متصل کردیم. این افراد تأثیر مثبتی در این حوزه داشتند و شرکت‌ها هم خوشحال بودند که بسیاری از هزینه‌هایشان کاهش یافته است.
پلتفرم کانکت، علاو‌ه‌بر کمک به شرکت‌ها، برای متخصصان هم مزیت‌هایی دارد. یکی از آنها آشنا کردن افرادی است که سال‌هاست از کشور دورند و از ظرفیت‌های کنونی ایران آگاهی ندارند.
زمانی که از من درباره تمایل این شبکه چهارده‌هزارنفری می‌پرسند، می‌گویم مهم‌ترین دلیل نگهداری این شبکه این است که ایرانیان دور از وطن حس می‌کنند در کشورشان اثرگذارند و این اثرگذاری آنها را از لحاظ روحی بالا نگه می‌دارد. اتفاقاً اکنون یکی از چالش‌های سرمایه‌های انسانی در مکان‌های متفاوت، دیده شدن است. آنها اعلام می‌کنند که در شرکت دیده نمی‌شوند و حس اثرگذاری ندارند. چه‌بسا در شرکت‌های بزرگ با فروش بسیار زیاد کارکنان از اینکه نمی‌توانند به‌راحتی با مدیرشان ارتباط داشته باشند ناراضی‌اند. براساس گفت‌وگوهایی که با افراد داریم به‌جرئت می‌گویم هیچ‌کس با دل خوش از ایران نمی‌رود؛ حتی آنهایی که در کشورهای توسعه‌یافته هستند چنین حسی ندارند و اگر حداقل امکانات برایشان فراهم بود راضی به رفتن نمی‌شدند.
حتی تحصیل‌کرده‌هایی که در برترین دانشگاه‌های جهان درس خوانده‌اند و پیشنهادهای خوبی دارند، دوست دارند به ایران بیایند یا حداقل با ایران همکاری کنند.
کانکت با هدف برقراری ارتباط میان متخصصان ایرانی خارج از کشور و مراکز علمی و پژوهشی داخلی طراحی شده و موضوع فعالیتش شبکه‌سازی و استفاده از ظرفیت متخصصانی است که می‌خواهند به توسعه حوزه فناوری و نوآوری ایران کمک کنند.
موج مهاجرت سال‌هاست که به راه افتاده، البته می‌توان آن را به دو شیوه دید: اولی فرصت و دیگری تهدید. تهدید چون اغلب افرادی که می‌خواهند ایران را ترک کنند از قشر نخبه و متخصص‌اند، از دانشگاه‌های خوبی فارغ‌التحصیل شده‌اند و در شرکت‌های حوزه فناوری مشغول فعالیت‌اند. نبودن آنها در کشور در بسیاری از فرایندها اخلال ایجاد می‌کند. اما در کانتکت سعی کرده‌ایم بعد مثبت ماجرا را ببینیم.
در مرحله اول از انجمن‌های کاری ایرانیان خارج از کشور، آمریکای شمالی و کانادا، اروپا، آلمان، انگلیس و سوئیس که جامعه متخصص ایرانی وسیعی را در خود جای داده برای شبکه‌سازی کمک گرفتیم. در مرحله دوم هم این افراد را با کانکت به شرکت‌های حوزه فناوری و نوآوری متصل کردیم.
هدف اصلی ما این بود که دانش و تخصص آنها را به ایران منتقل کنیم. در کانکت اصراری نداریم که افراد به ایران بازگردند. کانکت دارای یک شبکه چهارده‌هزار نفری از متخصصان، کارآفرینان و سرمایه‌گذاران است.
هشت سال قبل این پلتفرم را راه‌اندازی کردیم و در دوره‌هایی اتفاقات مثبت بیشتری در آن رخ داد. گاهی روزانه حدود چهل درخواست همکاری داشتیم. مدل‌های همکاری متفاوتی هم برای هر دسته از افراد داریم. یکی از چالش‌های اصلی افراد مقیم کشورهای خارجی موضوع نظام وظیفه بود. ما تلاش کردیم به کمک کانکت رفت‌و‌آمد بیشتری به کشور داشته باشند؛ حتی اگر به سربازی نرفته‌اند یا غیبت خورده‌اند.
فضای حاکم بر ایران بر تصمیم افراد مقیم خارج از کشور تأثیر مستقیمی دارد. سال ۱۳۹۵ که اتفاقات مثبتی در زمینه بین‌الملل افتاد کانکت روزانه سی درخواست همکاری داشت. بسیاری از استارتاپ‌هایی که امروز شکل گرفته و بزرگ شده‌اند ثمره همان سال‌هایی هستند که افراد متخصص به ایران بازگشتند، ولی در سال ۱۳۹۷ نرخ ارز و موضوعات سیاسی به هم ریخت و به‌تبع پلتفرم کانکت هم تحت تأثیر قرار گرفت.
اکنون هم بعد از انتخابات سال ۱۴۰۳ ایرانیان خارج از کشور دید مثبتی به وقایع پیدا کرده‌اند و بازخوردها نشان می‌دهد که می‌توانیم کانکت را دوباره به اوج خود و ظرفیت قبلی‌اش بازگردانیم. در خارج از ایران هیچ شرکت بزرگی نیست که یک ایرانی در آن مشغول به کار نباشد.
مهاجرت افراد شاید به رشد ایران کمکی نکند، اما حضور آنها در این موقعیت‌ها یک فرصت است و از دست رفتن این ارتباط قطعاً پیامدهایی دارد. تمام تلاش ما هم این بود که اگر افراد برای کار یا تحصیل از ایران می‌روند هنوز رشته‌ای باشد که آنها را به ایران وصل کند.
ارزش‌های پیشنهادی کانکت برای نیروهای متخصص ایرانی چیست؟
آمار دقیقی از خروج از کشور نداریم و وزارت امور خارجه آمار سه تا پنج میلیون‌نفری را درباره ایرانیان خارج از کشور ارائه کرده است، اما براساس آمارهای بین‌المللی از دانشجویان خارجی، ایران شصت هزار دانشجوی ایرانی در کشورهای دیگر دارد که چند سال ثابت بوده و فقط مقصد اول آنها جابه‌جا شده است. اکنون آمریکا، کانادا و ترکیه مقصدهای اول ایرانیان هستند. نرخ مهاجرت ما در رتبه‌ها ۱۰ تا ۲۰ بوده است. در چین و هند مهاجرت به خارج از کشور زیاد است و حتی مهاجرت از یک کشور توسعه‌یافته به کشور توسعه‌یافته دیگر هم بسیار زیاد اتفاق می‌افتد، اما تفاوت ایرانی‌ها با دیگران در این است که افراد در کشورهای دیگر پس از مدتی به کشور خود برمی‌گردند، اما ایرانی‌هایی که به خارج از کشور می‌روند، برنمی‌گردند یا آن‌قدر برای بهبود اوضاع ایران صبر می‌کنند که ۱۰ سال می‌گذرد و آنجا ریشه می‌دوانند.
اخیراً شاهد اتفاق جالبی بودیم و بسیاری از ایرانی‌های مقیم آمریکا و کشورهای مانند آن اکنون به کشورهای حوزه خلیج فارس مهاجرت کرده‌اند. شاید به این دلیل که در آمریکا، کانادا و اروپا وضعیت مانند قبل نیست و کشورهای حوزه خلیج فارس اکنون حقوق و دستمزد زیادی دارند و مالیات هم نزدیک به صفر است. بسیاری از افراد برای نزدیک‌شدن به ایران به این مناطق متمایل شده‌اند.
موضوعی که بارها در کشورهای گوناگون ازجمله کشورهای حوزه خلیج فارس دیده‌ام این است که آنها صاحب سرمایه هستند، اما استعداد و سرمایه انسانی ندارند. فرض کنید در قطر فاندیشن بهترین دانشگاه‌های کارنگی‌ملون را مستقر می‌کنند، اما فقط ۳۰ درصد آنها فارغ‌التحصیل می‌شوند. چون انگیزه‌ای برای درس خواندن ندارند، اما ایران یک استخر استعداد است که بزرگ‌ترین سرمایه این کشور هستند. در جریان مشاوره‌‌هایی که برای شرکت‌های بزرگ داشتم موفق‌ترینشان آنهایی بودند که از ساختار سلسله‌مراتبی عبور کرده بودند، دوره‌های آموزشی می‌گذاشتند و در نمایشگاه‌های بین‌المللی برای افزایش اعتمادبه‌نفس افراد شرکت می‌کردند. حضور در عرصه‌های بین‌المللی نشان می‌دهد که آنها چیزی کم ندارند. در کانکت سعی می‌کنیم تکه‌ای از این پازل باشیم و شرکت‌ها را بین‌المللی کنیم.
فرهنگ سازمانی شرکت‌ها چقدر در تداوم فعالیت کاربران کانکت با ایران مؤثر است؟
ارتباط ما با کاربران کانکت بسیار تنگاتنگ است و پیوسته از آنها درخواست داریم که فقط روی موضوع انتقال دانش و فناوری متمرکز نشوند و تجربه حاصل از همکاری با شرکت‌های بزرگ و مطرح دنیا مانند آمازون، گوگل، تسلا و غیره را از لحاظ رفتار و فرهنگ سازمانی به شرکت‌های ایرانی نیز منتقل کنند.
از اولین بسته خوشامدگویی گرفته تا پرداخت برابر اساس عملکرد است. بسیاری از شرکت‌های بزرگ ایرانی مانند ساختار دولتی شده‌اند و افراد از حقوق ماهانه خود آگاهی دارند؛ یعنی اگر عملکرد عالی و حتی ضعیفی داشته باشند همان حقوق را دریافت خواهند کرد. اولین پیامد این موضوع این است که فرد انگیزه‌اش را از دست می‌دهد.
میانگین سنی کاربران کانکت چقدر است و تخصص آنها چیست؟
زمانی که کانکت در سال ۱۳۹۴ فعالیتش را آغاز کرد، هدفش برقراری ارتباط با ایرانیان و میانسالان و بازنشستگان بود، اما در عمل دیدیم ۷۵ درصد از مخاطبان ما در بازه سنی ۳۵ تا ۴۰ قرار دارند. دلیلش هم این است که افراد جوان‌تر و آنهایی که تازه فارغ‌التحصیل شده‌اند ریسک‌پذیری بیشتری دارند.
از روش‌های پرداختی کانکت بگویید. در این زمینه با چه چالش‌هایی مواجهید؟
بخشی از بودجه کانکت دولتی است و بخش دیگر را شرکت‌های بزرگ میزبان پروژه‌ها تأمین می‌کنند. ۳۵۰ شرکت را کسانی که مهاجرت معکوس داشته‌اند ایجاد کرده‌اند و اغلب توانسته‌اند تا پنج میلیارد تومان سرمایه جذب کنند. البته آنهایی که به بخش دانشگاه متصل‌اند، وضعیت متفاوت‌تری دارند و کانکت تا یک سال از آنها حمایت می‌کند. کمک‌هزینه‌هایی به این افراد می‌دهیم تا شبکه خود را در ایران گسترش دهند و به این فکر کنند که مقصدشان برای ادامه مسیر کجاست؛ می‌خواهند همچنان در بدنه دانشگاه باشند یا به بخش خصوصی ملحق شوند.
بزرگ‌ترین انتقادی که به فضای منابع انسانی کنونی دارید چیست؟
یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها که اغلب کسب‌وکارها از آن شکایت دارند این است که تازه‌فارغ‌التحصیلان مهارت لازم برای ورود به بازار کار را ندارند. در دنیا اکنون دانشگاه‌های نسل چهار و پنج را داریم. این دانشگاه‌ها کارآفرین تولید می‌کنند. دانشگاه‌هایی که فارغ‌التحصیل‌های آنها یک ترم قبل از اینکه دانشگاه را تمام کنند کار خود را پیدا کرده‌اند و پیشنهادهای کاری دریافت کرده‌اند. مشکل در ایران این است که تخصص افراد با شغلی که قرار است داشته باشند منطبق نیست.
از طرف دیگر سطح توقع هم بالاست و فردی که از دانشگاه شریف فارغ‌التحصیل شده توقع دارد از همان ابتدا مدیریت یک بخش را به عهده بگیرد و معمولاً این اتفاق نمی‌افتد. مشکل دیگر ارتباط نداشتن با خارج از ایران است. اکنون که بسیاری از شرکت‌ها بنا به دلایلی پروژه‌ها را به رومانیا و هند برون‌سپاری نمی‌کنند، برای ایران فرصت مناسبی است که ارتباطات برون‌مرزی‌اش را توسعه دهد. اگر شرکت‌های مادر وارد بازار بین‌المللی شوند شاهد یک جنبش مثبت؛ به‌ویژه در کیفیت سرمایه‌های انسانی خواهیم بود.
برند کارفرمایی ایران در مقایسه با جهان چه وضعیتی دارد؟
در حوزه برندینگ واقعاً فاصله زیادی با جهان داریم. در ایران ما «اسنپ» را داریم که یک میلیون کاربر دارد و تعداد کاربرانش از «اوبر» در نیویورک بیشتر است، یا برندی به نام «کریم» که در حوزه خلیج فارس استفاده می‌شد. قطعاً اسنپ و تپسی از لحاظ فناوری و نیروی انسانی عملکرد بهتری دارند، اما برندی که آنها برای جذب نیروی انسانی دارند قابل مقایسه نیست. امیدوارم در دولت جدید شرکت‌ها با کم‌شدن تحریم‌ها به فضای بین‌المللی وارد شوند. قطعاً این اتفاق تأثیر مثبتی بر برند سازمانی آنها خواهد داشت و به‌تبع برند کارفرمایی آنها نیز تقویت می‌شود.
چگونه می‌توانیم با حضور در رویدادهای تخصصی برند کارفرمایی را ارتقا دهیم؟
یکی از مأموریت‌های کانکت، شبکه‌سازی است. هنگام شروع کار فهمیدیم که ایرانیان حتی داخل کشور با هم ارتباطی ندارند و مجموعه‌های ایرانی از هم دورند. شاید خوب باشد که شرکت‌های بزرگ از پیروزی‌ها و شکست‌های خود در رویدادهای تخصصی بگویند.
به نظر شما مهارت‌های لازم بازار کار آینده کدام‌اند؟
مگاترندهای دنیا نشان می‌دهند که در سال ۲۰۲۴ ترندهای فناوری غالب‌اند. هوش مصنوعی، امنیت سایبری، بیمه، حوزه‌های فین‌تک، سلامت، خرده‌فروشی و تجهیزات پزشکی از ترندهای اصلی و مهارت‌های آینده هستند.
